مورفولوژی و اندامهای خارجی پرندگان

مورفولوژی و اندامهای خارجی پرندگانر

مورفولوژی و اندامهای خارجی پرندگان

نخستین قدم در بررسی پرندگان، شناخت گونه‌ها و قسمت‌های مختلف بدن آنهاست. به طور کلی هر گونه‌ای شکل خاص خود را دارد و وضعیت ظاهری آن از سایر گونه‌ها متفاوت است. کلیه پرندگان به اقتضای عادات و رفتار و نوع زندگی، اندامی دوکی شکل دارند تا بتوانند ضمن حرکت و پرواز سریع، حداقل اصطکاک را با هوا داشته باشند.

برای توصیف نمای خارجی بدن یک پرنده، می‌توان آن را به پنج بخش اصلی تقسیم کرد که این قسمتها شامل : سر، گردن، تنه، بال و پاها می باشند. در علم پرنده‌شناسی این اندامها به نواحی مختلفی تقسیم می شوند و اسامی بی‌شماری دارند. برخی از این اصطلاحات به طور گسترده به کار گرفته می‌شود که مروری در این زمینه صورت می‌گیرد.

سر ( Head ) از قسمت انتهایی منقار شروع شده و به دومین مهرة گردن ختم می‌گردد. قسمت‌های مختلف سر عبارتند از :

- منقار (Bill )	- تارک ( Crown )
- چشم‌ها ( Eyes )	- پس سر ( Nape )
- گونه‌ها ( Cheeks )	- خطوط چشمی ( Eye Stripe )
- چانه ( Chin )	- ابروها ( Super Cilium )

گردن ( Neck ) معمولاً استوانه‌ای شکل است که از قسمت انتهایی سر شروع شده و به تنه ختم می‌شود. گردن یک پرنده شامل گلو ( Throat )، پس گردن ( Nape ) و طرفین یا پهلوها ( Sides ) می‌باشد. برخی از گونه‌‌ها قادر به گردش سر بر روی مهره‌های گردن تا 360 درجه می‌باشند، به عنوان مثال می‌توان به گونه‌های متعلق به شکاری‌های روز پرواز ( Falconidae ) و شکاری‌های شب پرواز ( Strigidae ) اشاره کرد.

تنه ( Trunk ) در پرندگان قسمت اعظم پیکرة پرندگان را تشکیل می‌دهد، دوکی شکل بوده و شامل دو بخش اصلی است.

· بخش پشتی ( Upper Part ) : که خود به قسمتهی پشت ( Back ) و دمگاه ( Rump ) تقسیم می شود.

· بخش شکمی( Under Part ):که شامل قسمتهای سینه ( Breast )، شکم ( Abdomen )، پهلوها ( Side )، تهی‌گاه ( Flank ) و پاها ( feet ) می باشد.

قسمتهای مختلف نمای ظاهری یک پرنده

نیم‌نوک پایینی

قسمتهای مختلف سر یک پرنده ( قرقی )

منقار در پرندگان

منقار در پرندگان به منزلة دهان در سایر جانوران است و شکل و وضعیت آن بر حسب نوع تغذیة گونه، متفاوت است. در واقع نحوة ‌تغییر نوک در پرندگان مختلف به حدی مشخص است که تقریباً از روی آن می‌توان به طور یقین در مورد نوع رژیم غذایی پرنده اظهار نظر نمود. اشکال بسیار متنوع منقار و سازگاری پرندگان به انواع متفاوت غذا، آنها را قادر ساخته تا بتوانند در زیستگاههای مختلف موجود در سراسر کرة زمین زندگی کنند. تحقیقات تکاملی نشان می‌دهد که حدود یکصد میلیون سال است که پرندگان پا به عرصة حیات نهاده‌اند و در تمام این مدت منقار آنها در جهت سازش با سیستمهای غذایی در حال تغییر شکل بوده است. آنچه که ما امروزه مشاهده می‌کنیم نتیجة تغییرات تکاملی صد میلیون ساله‌ای است که باعث این اختلاف شکل ظاهری منقار پرندگان مختلف شده است. منقار گروهی از پرندگان بالغ با تغییر فصل تغییر رنگ می‌دهد. مثلاً رنگ منقار در سار معمولی ( Sturnus vulgaris ) در زمستان سیاه است و با فرا رسیدن بهار و فصل زاد و ولد، به زردی می‌گراید.

پرندگان کوچک دانه‌خوار مانند گنجشگ‌ها ( Passeridea‌ ) دارای منقاری کوتاه و نوک تیزند که کاملاً مناسب با رژیم تغذیه‌ای آنهاست. منقار پرندگان آبزی مانند اردکها ( Anatidea ) پهن و کشیده است و اصطلاحاً مضرس نامیده می‌شود. این فرم منقار به آنها کمک میکند که با روش فیلتر کردن از موجودات ریز آبزی تغذیه کنند که به این روش تغذیه‌ای « Aquatic Filter Feeding » می‌گویند.

گوشتخوارانی همچون عقاب طلایی ( Aqulia chrysaetus‌ ) و دلیجه ( Falco tinnunculus‌ )، منقاری محکم، قوی و قلاب مانند دارند تا بتوانند به راحتی گوشت را از بدن صید جدا کرده و مورد استفاده قرار دهند. در سهرة نوک قیچی ( Luxia curviristra )، بخش نوک تیز بالایی و پایینی تشکیل دهندة منقار، به طور متقاطع روی هم قرار می‌گیرند و در هنگام تغذیه از دانه‌های میوة کاج به وسیلة منقار، پوسته را جدا نگاه داشته و دانه را به وسیله زبان از آن بیرون می‌آورند.

به طور کلی ساختمان منقار شامل دو بخش زیر است :

· نیم نوک بالایی یا فرا نوک ( Upper Mandible )

· نیم نوک پایینی یا فرو نوک ( Lower Mandible )

هر دو بخش منقار از جنس شاخی (Keratin ) است و این پوشش شاخی مدام روییده و جانشین پوشش فرسوده شدة منقار می‌شود. معمولاً نیم‌نوک پایینی کمی کوچکتر از نیم‌نوک بالایی است. ولی در بعضی گونه‌ها مانند ابیا ( Scolopax rusticula ) هر دو نیم‌نوک مساوی است. در تعداد محدودی از گونه‌ها نیز همچون آب شکاف ( Rhychops albicollis ) نیم‌نوک پایینی بزرگتر از نیم‌نوک بالایی است.

تنوع در اشکال مختلف منقار به حدی است که حتی در برخی از گونه‌ها که پراکندگی جغرافیایی متفاوتی دارند نیز منقارهای متنوعی نسبت به جنس‌های همان گونه ‌دیده می‌شود. به عنوان مثال این تنوع در سهره‌ها ( Fringillidae ) از نوک ظریف و نازک در سهرة زرد ( Carduelis spinus ) تا منقار بزرگ و قوی در سهرة نوک‌بزرگ ( Coccothraustes coccothraustes ) قابل مشاهده است.

فرو نوک

Lower mandible

تقسیم بندی کلی ساختمان منقار در یک کاکایی

کفچه نوک

Platalea leucorodia

گیلانشاه

Numenius arquata

عقاب طلایی

Aquila chrysaetos

اشکال مختلف منقار در برخی از پرندگان ‌با توجه به نوع کاربری

پاها در پرندگان

ساختمان پا نیز در پرندگان به تناسب محیط‌زیست و وظایفی که دارند تغییرات زیادی را متحمل شده است. پاها وسیلة راه رفتن در پرندگان است و در گونه‌های آبزی علاوه بر راه رفتن وظیفه شنا کردن نیز بر عهده پاهاست. علاوه بر راه رفتن و شنا کردن، پاها نقش مهمی در فرود آمدن پرنده دارد. اگر چه نشستن به چهار چوب بدن پرنده ( پاها، ماهیچه‌ها، دم و استخوان‌ها ) مربوط می‌شود، ولی اعمال پیچیده‌ای که در ارتباط با انتقال و تحمل نیروی مربوط به وزن بدن از بالها به پاها و ایجاد تعادل و پایداری در محل نشستن وجود دارد، اهمیت و علت تنوع پا را در پرندگان مختلف معلوم می‌دارد. حد فاصل بین انگشتان و ران را ساق پا ( Tarsus ) می‌نامند، که در مطالعة پرندگان برای شناسایی و تخمین رشد بعضی از گونه‌ها اندازه گیری آن معیار و پارامتر قابل استنادی است.

پای یک پرنده شامل : انگشتان (Digit )، پنجه ( Toes‌ )، ساق ( Tarsus )، پیش ران ( ‏Tibia ) و ران ( Femur ) است. به طور کلی پا در یک پرندة شاخص دارای 4 انگشت است و هیچ پرنده‌ای بیش از این تعداد انگشت را ندارد. رشد انگشتان پا در گونه‌های مختلف، تفاوت دارد. در بعضی از پرندگان مانند میش‌مرغ‌ ( Otis tarda ) و هوبره ( Chlamydotis undulata‌ )، انگشت اول از بین رفته و تنها دارای 3 انگشت می‌باشند و اصطلاحاً 3 انگشتی( Tridactylism ) نامیده‌می‌شوند. درشترمرغ( Ostrich ) نیز دو انگشت شماره 1 و 2 از بین رفته و دارای تنها 2 انگشت می باشد. این فرم پا به توانایی دوندگی آنها کمک شایانی نموده است.

طی یک تقسیم بندی جامع پای پرندگان از لحاظ فرم قرار گرفتن انگشتان شامل بخشهای زیر است :

1. جدا انگشتی‌ها ( Anisodactyl Foot ) :

زمانی که چهار انگشت آشکار باشند، ترتیب قرار گرفتن آنها به کارکردشان بستگی دارد. پای بیشتر پرندگان 3 انگشت در جهت جلو و یک انگشت به سمت عقب دارد. در واقع انگشت شمارة 1 در عقب و انگشتان 2، 3 و 4 در جلو قرار دارند. اکثر گونه‌های شاخه‌نشین ( Perching Birds )، مانند، گنجشک خانگی ( Passer domesticus ) و یا توکای سیاه ( Turdus merula ) فرم انگشتشان جدا انگشتی است.

2. تواًم انگشتی‌ها ( Syndactyl Foot ) :

این آرایش انگشتان در پرندگانی دیده می‌شود که دارای 4 انگشت می‌باشند و مانند جدا انگشتی‌ها انگشت 1 در عقب و انگشتان 2، 3 و 4 در جلو قرار دارند. با این تفاوت که در قسمت انتهایی و قاعدة انگشتان، قسمت کمی از دو انگشت 2 و 3 به هم چسبیده است. از این نمونه می‌توان به ماهی‌خورک کوچک ( Alcedo atthis ) و برخی از گونه‌های پرندگان متعلق به راستة سبزقبا‌شکلان ( Coraciiformes ) اشاره کرد.

3. متغیر انگشت‌ها ( Pamprodactyl Foot ) :

این پرندگان نیز دارای 4 انگشت می‌باشند، در این فرم قرار گیری انگشتان، انگشت 1 که معمولاً در عقب قرار گرفته است قابلیت جابجایی داشته و می‌تواند به سمت جلو حرکت کند. این قابلیت به گیرندگی و حفظ اشیاء گرفته شده با پا کمک شایانی می‌کند. به عنوان مثال می‌توان به عقاب‌ماهیگیر ( Pandion haliaetus ) و یا بادخورک‌معمولی( Apus apus ) اشاره کرد.

4. جفت‌انگشتی‌ها ( Zygodactyl Foot ) :

فرم قرار گرفتن انگشتان پا در این دسته از پرندگان که دارای 4 انگشت می‌باشند، به این صورت است که انگشتان 1 و 4 در سمت عقب و انگشتان 2 و 3 در قسمت جلو قرار دارند. این آرایش قرار‌گیری انگشتان پا که در دارکوب‌ها ( Picidae )دیده می‌شود، به آنها کمک می‌کند که با تکیه دادن دم بر روی درخت و با استفاده از وضعیتی که انگشتان پا دارند بهتر بر روی درخت مستقر شده و بر روی آن جابجا شوند. از دیگر پرندگانی که دارای چنین فرم انگشتانی هستند می‌توان به جغدها ( Strigidea )، کوکوها ( Cuculidae ) و طوطی‌ها ( Psittacidae ) اشاره کرد.

5. همراه‌انگشتی‌ها ( Heterodactyl Foot ) :

این پرندگان دارای 4 انگشت هستند و تقریباً شبیه گونه‌های زیگوداکتیل‌اند، با این تفاوت که که انگشتان 1 و 2 در عقب و انگشتان 3 و 4 در جلو قرار دارند. این فرم قرار گیری انگشتان در پا تنها در گونه‌های از تیره تروگون ( TrogoniFormes ) که در ایران هم وجود ندارند، دیده می‌شود.

نشستن روی شاخة درختان در پرندگان به وسیلة وترهای خم کنندة انگشتان انجام می‌گیرد که از سطح خلفی مفصل بین مچ پایی می‌گذرند. زمانی که پرنده قوز می‌کند، خم شدن مفصل بدون مقاومت به کشش وتر‌ها منجر می‌شود و در نتیجه به طور خودکار انگشتان را بدور چوب، گیر می‌اندازد. درگیری بیشتر به وسیله پیشامدگی‌های کوچکی به وجود می‌آید که زیر سطح وتر‌های خم کنندة انگشتان در مفاصل قلم پایی انگشتی وجود دارند. این پیشامدگی‌ها به وسیلة وزن پرنده قوز کرده متاًثر می‌شود و همانند چرخ ضامن‌دار با دنده در سطح داخلی غلاف‌های وتری در هم فرو می‌روند. هنگامی که پرنده بلند می شود، مفاصل بین مچ پایی باز می‌شوند که این عمل کشش را از وترهای خم کننده حذف می‌کند و در نتیجه انگشتان باز می‌شوند. عضله محدود کننده گاهی به نام عضلة شاخه‌گیر نامیده می‌شود، اما در بیشتر گونه‌ها، بویژه گنجشک‌سانان معروف به پرندگان شاخه نشین ( Perching Bird )، دیده نمی‌شود. در گونه‌هایی که این عضله را دارند، قطع عضله قدرت نشستن روی شاخه آنها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.

بیشترگونه‌‌های گنجشکسان وپرندگان جهنده پاهایی کوتاه دارند. غالب گونه‌های غیرگنجشکسان و برخی از سبکبالان، مانند کلاغها ( Corvidae ) وسارها ( Sturnidae )، پرندگان رونده و دوندة خوبی هستند. این نوع حرکت در پرندگان فاقد توان پرواز ( Flightless Birds ) مانند شتر مرغها به خوبی تکامل یافته است و همگی پاهایی بلند دارند. برخی از پرندگان مانند چکاوک‌ها ( Alaudidae ) و دم‌جنبانک‌ها ( Motacillidae ) در جوانی می‌جهند، اما پس از آن به حرکت رونده عادت میکنند. کبوتر‌ها ( Columbidae ) و اردکها ( Anatidae ) پاهایی نسبتاً کوتاه دارند و رونده‌های ضعیف با حرکت اردک‌نما هستند و در هوا یا آب قابلیت مانور بیشتری دارند.

در حالی که در پرندگان خشکی‌زی مرکز ثقل بدن بین پاها قرار دارد، در برخی از پرندگان شناگر مانند غواص‌ها ( Gaviidae )، پاها کاملاً در عقب بدن قرار دارند و بنابراین دورتر از مرکز ثقل بدن پرنده مستقر هستند، در نتیجه این پرندگان برای ایستادن طولانی مشکل دارند و معمولاً از راه خزیدن ضعیف روی شکم خودبه سمت جلو حرکت می‌کنند. بر خلاف دیگر پرندگان، استخوانهای پا در پرندگانی که با پا در آب غواصی می‌کنند، تقریباً در سطح مفصل بین مچ پایی به وسیلة پوست محکم به بدن متصل شده است. برخی از پرندگان بویژه بادخورک‌ها ( Apodidae‌ ) که بندرت راه می روند، پاهایی بی‌اندازه کوتاه دارند که فقط برای گرفتن شیارهای بین دیواره‌ها برای نشستن، کافی خواهند بود.

نازک نی

قسمتهای مختلف پا در یک پرنده با چهار انگشت

پای پرندگان از نظر داشتن پردة بین انگشتان به 5 گروه تقسیم می‌شود :

گروه اول ( Palmate ) : بین انگشتان پردة کامل وجود دارد، اما پرده شامل انگشت عقبی نمی‌شود. مانند اکثر غازها، اردکها و قوها متعلق به راستة مرغابی سانان ( Anseriformes ) و پرستو‌های دریایی و کاکایی‌ها ( Laridae ) و غالب گونه‌های آبزی ( Water Birds ).

گروه دوم ( Totipalmate ) : بین انگشتان پردة کامل وجود دارد و این پرده انگشت عقبی را نیز در برمی‌گیرد. پرندگان آبزی و گونه‌هایی که وابستگی زیادی به محیط‌های آبی دارند، آرایش پردة پایشان به چنین صورتی است. مانند باکلانها ( Phalacrocoracidae ) و پلیکانها ( Pelecanidae ) و بوبی‌ها ( Sulidae )، که شناگران ماهری به حساب می‌آیند.

گروه سوم ( lobate‌ ) : پرده انگشتان را در بر گرفته است، اما انگشتان با پرده به هم نپیوسته‌اند که این شکل ظاهری قطعه‌دار نامیده می‌شود و خود به دو دسته قابل تقسیم است .

· دسته‌ای که پردة بین انگشتان در آنها لب‌دار و دارای زوائد متعدد است، مانند چنگر ( Fulica atra ).

· دسته‌ای که پرده بین انگشتان در آنها صاف و یک پارچه است. از این دسته می‌توان به کشیم‌ها ( Podicipedidae ) اشاره کرد.

گروه چهارم ( Raptorial ) : پرندگانی هستند که بین انگشتان پای آنها هیچ‌گونه پرده‌ای وجود ندارد. مانند اکثر پرندگان خشکی ( Terrestrial Birds ) خصوصاً گونه‌های شکارچی که از انگشتان، چنگالها و پنجه‌های قویشان برای صید، نگهداشتن و پاره کردن قطعات گوشت استفاده می‌کنند. اکثر گونه‌های شکارچی متعلق به راستة شاهین‌شکلان ( falconiformes ) از این دسته‌‌اند.

گروه پنجم ( Semipalmate ) : نیمه پرده‌داران، پرندگانی هستند که بین انگشتان آنها پردة کوچکی وجود دارد که برای راه‌رفتن بر روی گیاهان آبزی و ماکروفیت‌ها ( Macrophytes ) سازگاری دارند. این پردة نیمه، مانند گروه پالمیت‌ها انگشتان 1، 2 و 3 را در بر گرفته است، اما گسترش زیادی نداشته و تنها بند‌های اول انگشتان را می‌پوشاند. مانند اکثر پرندگان کنار‌آبزی ( Wader& Wadding ) همچون آبچلیکها ( Scolopacidae )، لک‌لک‌ها ( Ciconidae‌ ). پای پرندگان متعلق به تیرة ماکیان ( Phasianidae ) هم استثناً به این صورت است.

جدا انگشتی

Anisodactyl Foot

تواًم انگشتی

Syndactyl Foot

همراه ‌انگشتی

Heterodactyl Foot

متغیر انگشتی

Pamperodactyl Foot

جفت انگشتی

Zygodactyl foot

تصاویر تقسیم بندی پای پرندگان از لحاظ فرم قرار گیری انگشتان پا

هد هد یا شانه به سر ( Upupa epops )، گونه‌ای از راستة سبز قبا شکلان با فرم پاهای

توام انگشتی یا سین داکتیل


لب دار Lobat Foot	پرده دار Palmate Foot		نیمه پرده دار Semipalmate Foot

کامل پرده دار Totipalmate Foot		بدون پرده‌ها ( شکاری ها ) Raptorial Foot

تصاویر تقسیم بندی پای پرندگان از لحاظ دارا بودن پردة بین انگشتان پا

پلیکان سفید ( pelecanus onocrotalus )، گونه‌ای از راستة پلیکان شکلان با فرم پاهای کامل پرده‌دار یا Totipalmate و با توان شناگری زیاد در محیط‌های آبی

پای لب‌دار با لب چند قطعه در چنگر

Lobate

چنگر

( Fulica atra )

پای لب‌دار با لب یک قطعه درکشیم بزرگ

Lobate

کشیم بزرگ

(Podiceps cristatus)

نمای ظاهری فرم پای Lobate در دو شکل متفاوت

بالها در پرندگان

بالها وظیفة پرواز را بر عهده دارند و دم برای تغییر جهت دادن و توقف مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به نظریه تکامل و پدید آمدن پرندگان از خزندگان اولیه، چنین به نظر می‌رسد که بال همان دست در خزندگان است که سازمان اسکلتی مشابه آن به مناسبت وظیفه‌ای که دارد تغییر شکل داده، به صورت وسیله‌ای برای پرواز درآمده است.

پر اختصاصی ترین مشخصه و صفت پرندگان است که از اپیدرم ( Epidermis )، به وجود آمده است. این ساختمان ویژة روپوستی، پوشش سبک و مقاومی برای بدن درست می‌کند که وزن آن بسیار سبک بوده و خاصیت انعطاف پذیری دارد. بین پرها، فضاهای هوایی بی‌شماری است که برای عایق‌سازی ( Isolation ) بدن بسیار مفیدند. پرها پوست را از فرسایش و فرسودگی محافظت می‌کنند و پرهای نازک و پهن بال و دم که نیمه نیمه روی هم قرار گرفته است، ‌سطوحی را تشکیل می‌دهند که به پرواز و شناوری پرنده در هوا می‌انجامد.

رشد و نمو پر در پرندگان شبیه نمو پولک در خزندگان و مو در پستانداران است. آغاز رشد پر از قسمت سطحی است که در ابتدا به صورت برجستگی کوچکی بر روی پوست دیده می‌شود. پس از قدری نمو، لایة خارجی پوست پاره شده، پر در روی جلد پدیدار می‌گردد. ریشة پر در ابتدا دارای رگهای خونی است که به پر در حال رشد، مواد غذایی می‌رساند. پس از آنکه رشد پر کامل شد، رگها خشک شده، ارتباط آن با لایة سطحی پوست قطع می‌شود. وقتی که رشد و نمو پر تمام شود، غلاف پاره شده و بوسیلة نوک زدن پرنده از بین می‌رود. در این موقع است که پر گسترده شده، به شکل کامل خود در‌می‌آید.

اجزای ساختمانی یک پر کامل شامل بخشهای زیر است :

· محور ( Shaft ) : محور اصلی پر در حفرة فولیکول ( Follicle ) داخل پوست قرار دارد و از دو قسمت به نام خامه ( Calamus ) که فاقد ریشه و ریشک است و دیگری محور انتهایی یا (Rachis )که دارای ریشه و ریشک است و تیغة پر یا پهنة آن را در برمی‌گیرد، تشکیل شده است.

· تیغة پر ( Vane ) : این قسمت دارای ساختمان صفحه‌ای نرم و قابل ارتجاع بوده، از ریشه و ریشک تشکیل شده است.

· ریشه ( Barb ) : رگه‌هایی است که ساختمان صفحه‌ای پر را تشکیل می‌دهد.

· ریشک ( Barbule ) : شاخه یا رشته‌هایی است که از ریشه‌ها جدا می‌شود.

ریشک

Barbule

ریشه

Barb

محور

Shaft

خامه

Calamus

محور انتهایی

Rachis

تیغة پر

Vane

محور

Rachis

ریشه‌چه

Barbicels

ریشک

Barbule

ریشه

Barb

ریشه

Barb

قسمتهای مختلف تشکیل دهندة یک پر کامل

به طور کلی انواع مختلف پر در پرندگان شامل موارد زیر است :

· پرهای اصلی ( Contour Feathers ) : این پرها دارای یک محور مقاوم مرکزی که از دو پره متقابل متشکل از ردیف‌های موازی بنام ریشه تشکیل شده، می‌باشند. هر ریشه خود متشکل از دسته‌ای ریشک میکروسکوپی بهم پیوسته است که به وسیلة قلابهای بسیار زیادی به هم گره خورده‌اند و موجب استحکام و سبکی پر می‌گردند. پرهای پروازی پرنده، شاهپرهای نخستین، پوشپرهای خارجی و پرهای دم پرنده همه از این دسته محسوب می‌گردند.

· کرک پر دائمی ( Semiplumes Feathers‌ ) : این نوع پرها فاقد محورند و ریشه‌ها و ریشک‌ها به هم پیوسته نیستند. کرک‌پر‌ها عموماً به صورت لایة محافظی روی پوست و زیر پرهای خارجی قرار دارند. مقدار این نوع کرک پرها به درجه حرارت محیط‌زیست پرنده بستگی دارد. معمولاً کرک پرها در زیر شاهپرها پنهان هستند و در گونه‌های دریایی بیشتر دیده می شوند.

· کرک پر غیر دائمی ( Down Feathers‌ ) : ساختمان این کرک پرها در واقع چیزی مابین پرهای اصلی و کرک پرهای دائمی است. یعنی در این پرها همانند کرک پرها ریشه‌ها و ریشک‌ها به هم نپیوسته‌اند، اما هماند پرهای اصلی دارای محور مشخصی می‌باشند. معمولاً بدن جوجه‌ها از این نوع پر پوشیده شده که با بزرگ شدن پرنده ریخته و پرهای دائمی جایگزین آن می‌شوند. بر روی سینة حواصیل‌ها، پرهای به خصوصی به نام « Powder-down » یافت می‌شود که در واقع کرک‌پرهایی هستند که دارای رشته‌های خرد‌شونده‌اند و به تدریج به صورت پودر تالک مانندی تجزیه می‌شوند. نقش و عمل این پرها به خوبی مشخص نیست. برخی اعتقاد دارند که در پرآرایی و یا در عایق سازی بدن و یا در دورة جوجه‌کشی ( Incubation )، به کار می‌آیند.

· رشته‌پر ( Filoplume Feathers ) : رشته‌پرها، پرهای ظریف و رشته مانندی هستند که در حالت عادی دیده نمی‌شوند و تنها در زمان پر کندن پرنده، خصوصاً گونه‌های قابل شکار ( Game Birds‌ ) در زیر بالها و دم، قابل رویتند. عمل آنها دقیقاً مشخص نیست، ولی احتمالاً پرهای تزیینی یا پرهایی حسی هستند که در قسمت زیرین بدن، همراه با کرک‌پرها و در زیر شاهپرها قرار دارند.

· موی‌پر ( Bristle Feathers ) : موی‌پرها تقریباً شبیه رشته‌پرها بوده، با این تفاوت که دارای محور مشخصند و فاقد پهنه و تیغة پر می‌باشند و ظاهری موی مانند دارند. این پرها بیشتر جنبه حسی و حفاظتی دارند و در بعضی از انواع بخصوص پرندگان خصوصاً گونه‌های حشره‌خوار و هواگرد و بیشتر در اطراف دهان و حلقة چشمی و مژه‌ها دیده می‌شوند. در پرستو‌ها ( Hirundinidae )، بادخورک‌ها ( Apodidae‌ ) و شبگرد‌ها ( Caprimulgidae )، موی پر در اطراف چاک‌دهانی دیده می‌شود. در واقع این پرهای بلند و مو مانند در صید حشرات در هوا به پرنده کمک می‌کند، بعه همین دلیل به آنها پرهای دهانی نیز می‌گویند.


پرهای اصلی ( Contour Feathers )	کرک پر دائمی ( Semiplumes Feathers‌ )		کرک پر غیر دائمی ( Down Feathers‌ )

موی‌پر ( Bristle Feathers )		رشته‌پر ( Filoplume Feathers )

انواع مختلف پر در پرندگان

پرهای اصلی ( Contour Feathers )، که قسمت اعظم بدن پرنده را در برمی‌گیرد و در واقع نمای آیرودینامیک به پرنده می‌دهد، خود شامل پرهای پروازی و پوشپرهای بدن می‌باشد. پرهای پرواز خود شامل شاهپرهای اولیه و ثانویه و نیز پرهای دم می‌باشد. شاهپرهای پرواز را اصطلاحاً « Remigs »، و پرهای دم را «Rectrices » می‌نامند. عمل پرهای دم در واقع تعیین مسیر پرواز، تغییر مسیر پرواز، کمک به بلند شدن و نشستن پرنده بر روی زمین است. تعداد شاهپرها در پرندگان مختلف، متفاوت است و از روی آنها می‌توان تیره‌های مختلف را از هم باز‌شناخت. در حالت کلی تعداد آنها در افراد یک گونه ثابت است. نامگذاری آنها از خم بال شروع می‌شود که به طرف خارج شاهپرهای اولیه و به طرف داخل شاهپرهای ثانویه شمارش می‌شوند.